Haller Stanisław (1872–1940), generał dywizji i szef sztabu generalnego W. P. Ur. 26 IV w dziedzicznym majątku Polanka-Haller w woj. krakowskim, był synem Władysława (1834–1879) i Lucyny z Urbańskich, a bratem stryjecznym gen. Józefa Hallera. Ojciec był w l. 1876–82 posłem do izby niższej Rady Państwa, wybrany z kurii wielkiej własności okręgu wyborczego Wadowice–Biała–Żywiec. W Kole Polskim należał do konserwatystów. Był członkiem Tow. Gospodarczego w Krakowie. Wybitniejszej roli nie odegrał. Stanisław H., po maturze w szkole realnej w Bielsku w r. 1892, wstąpił jako ochotnik do armii austriackiej, w kwietniu 1894 r. przeszedł na służbę zawodową i w r. 1901 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną w Wiedniu. W latach następnych był m. in. dowódcą batalionu, oficerem sztabowym jednego z korpusów, oficerem w sztabie generalnym, wreszcie już jako major i podpułkownik szefem sztabu twierdzy Kraków. Stanowisko to zajmował od listopada 1912 r. do końca 1915, a więc także w okresie zagrożenia Krakowa przez ofensywę rosyjską w r. 1914. W początkach 1916 r. otrzymał H. funkcję zastępcy szefa sztabu w jednym z korpusów austriackich, a od kwietnia t. r. dowództwo pułku artylerii. Mianowany w r. 1917 pułkownikiem, dowodził od maja 1918 r. brygadą artylerii na froncie włoskim, tam też zastał go koniec wojny. Po powrocie do kraju natychmiast zgłosił się do służby polskiej i otrzymał stanowisko zastępcy komendanta Krakowa (zajmował je do 20 XI 1918). W okresie od 20 XI 1918 do 6 II 1919 r. był szefem sztabu dowództwa okręgu generalnego Kraków. 1 I 1920 r. został mianowany generałem brygady p. o. szefa sztabu generalnego. Wiosną 1920 r. opracował wspólnie z Piłsudskim plan wyprawy kijowskiej. W okresie kontrofensywy radzieckiej H. ustąpił z zajmowanego stanowiska i otrzymał dowództwo 13. dywizji piechoty, grupy operacyjnej, a następnie 6 armii. W tym samym czasie był też H. członkiem Rady Wojennej, a nieco wcześniej (ze starszeństwem od 1 VI 1919) został gen. dywizji. Jeszcze przez pewien czas piastował H. wysokie stanowiska wojskowe (m. in. inspektorat armii we Lwowie). W r. 1923 objął po Piłsudskim stanowisko szefa sztabu generalnego i zajmował je przez półtora roku. Stosunki jego z Piłsudskim, dotąd poprawne, uległy w tym czasie znacznemu pogorszeniu. Zaniepokojony przygotowaniami do przewrotu i rozłamem w armii, w grudniu 1925 r. podał się do dymisji, wycofując się do swego rodzinnego majątku w Polance. W czasie wypadków majowych 1926 r., wezwany telegraficznie do Warszawy przez ministra spraw wojskowych, objął funkcje szefa sztabu wojsk rządowych i współdziałał w tłumieniu buntu Piłsudskiego. Po przewrocie przez pewien czas internowany w hotelu Bristol, po zwolnieniu zażądał dymisji, wyjechał następnie do Polanki, gdzie zajmował się gospodarstwem. Był odznaczony orderem Virtuti Militari 5 i 2 klasy, Polonia Restituta 3 kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych i wielu innymi. W r. 1926 ukazała się jego książka o przewrocie majowym (Wypadki Warszawskie, Kr. 1926) oraz skierowana pośrednio przeciwko Piłsudskiemu książeczka pt. Naród i armia (Kr. 1926). W pracy tej wypowiadał się za utrzymaniem jedności sił zbrojnych, za zwierzchnictwem rządu nad armią. W polityce zagranicznej był zwolennikiem oparcia się o mocarstwa zachodnie i zbliżenia z krajami Małej Ententy, zwłaszcza z Czechosłowacją.
H. wprawdzie do żadnej partii politycznej bezpośrednio nie należał, ale sympatyzował ze stronnictwami prawicowymi, a przekonaniami najbliższy był Narodowej Demokracji. Był członkiem Akcji Katolickiej, pisywał artykuły w „Głosie Narodu” i w „Czasie”. We wrześniu 1939 r. H. zgłosił gotowość wstąpienia w szeregi armii, gdy nie otrzymał od władz żadnej odpowiedzi, opuścił rodzinną Polankę. Udawszy się w kierunku wschodnim, zmarł prawdopodobnie w grudniu 1940 r. Obok wymienionych powyżej dwóch książek pozostawił w rękopisie wspomnienia z r. 1920.
Enc. Wojsk., III 270; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz A., Współczesna encyklopedia życia politycznego, P. 1932; – Gen. Rozwadowski, Kr. 1929 s. 49, 61, 68, 73, 82, 87, 100, 108, 116, 119, 123, 142, 186, 191, 198–9, 217, 223; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski Niepodległej, W. 1957 s. 207; Przybylski A., Wojna polska 1918–21, W. 1930; Rzepecki J., Wspomnienia i przyczynki historyczne, W. 1956 s. 12, 17, 47, 54; – Grzędziński J., Maj 1926, Kartki z pamiętnika, W. 1936 s. 13, 19, 23, 34, 86, 90, 106–8, 112–3; Nowak J., Wspomnienia z ławy rządowej, Kr. 1938 s. 84, 86; Piłsudski J., Pisma, mowy, rozkazy, W. 1931, 1936 VII, IX; tenże, Rok 1920, W. 1927; – Informacje Anny i Karola Hallerów w Krakowie; – Wiadomości o Władysławie H-rze od A. Galosa na podstawie m. in. nekrologu („Czas” 1897 nr 39, dodatek poranny) oraz informacji wnuczki H-a, Marii Oborskiej.
Marian Zgórniak